Σάββατο 3 Μαρτίου 2012

Ελενα του Αντρέι Ζιγιάντσεφ



ELENA

Σκηνοθεσία: Andrei Zvyagintsev

Σενάριο: Oleg Negin

Φωτογραφία: Mikhail Krichman

Μοντάζ: Anna Mass

Ήχος: Andrei Dergachyov

Καλλιτεχνική διεύθυνση: Andrey Ponckratov

Οπτικά εφέ: Dmitriy Tokoyakov

Παίζουν:

Yelena Lyadova (Κατερίνα),

Nadezhda Markina (Έλενα),

Aleksey Rozin (Σεργκέι),

Andrey Smirnov (Βλαντιμίρ)

Παραγωγή: Alexander Rodnyansky

Χώρα παραγωγής: Ρωσία

Έτος παραγωγής: 2011

Διάρκεια: 120΄

ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Η Έλενα είναι οικιακή βοηθός σε έναν ηλικιωμένο. Το βοηθά να ζήσει και αναλαμβάνει να κάνει όλες τις δουλειές. Προς το τέλος της ταινίας μαθαίνουμε ότι έχει επισυναφτεί ένας ιδιότυπος γάμος μεταξύ τους. Ο γιος της θέλει να τον βοηθά η Έλενα και αυτό είναι ένα βάρος για αυτήν. Αυτό θα είναι και το αγκάθι της σχέσης της με το σύντροφό της. Η ιστορία είναι απλή και φαίνεται, από τα πρώτα λεπτά, ότι δεν έχει εξέλιξη, αλλά μηδαμινό ενδιαφέρον. Ας κοιτάξουμε όμως καλύτερα τις αφηγηματικές της δομές.

Η ταινία ξεκινά με τον πιο κλασικό τρόπο: ορίζεται με απόλυτη ακρίβεια ο χώρος που αυτό το ζευγάρι ζει και στη συνέχεια ο χαρακτήρας του ενός και του άλλου. Τελικά η σχέση μεταξύ τους ξεδιπλώνεται με τον πιο απλό τρόπο. Όλα αυτά σε ένα όχι τυπικό ρώσικο τοπίο, θα μπορούσαμε να πούμε στην υψηλή κοινωνία της Μόσχας. Δε θα μάθουμε ποια είναι η δουλειά που είχε ή έχει αυτός ο Ρώσος, αλλά θα καταλάβουμε αμέσως ότι ανήκει στην αριστοκρατία της κοινωνίας της χώρας του. Η ταινία «Έλενα» («Elena»), 2011, του Andrei Zvyagintsev, γνωστός στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο με την «Επιστροφή» («Vozvrashchenie»), 2003, η οποία κέρδισε βραβεία σε διάφορα Φεστιβάλ, είναι η τελευταία του δουλειά μετά από ένα διάλειμμα ταινίας μικρού μήκους, το 2009, «Apocrypha»: διατηρεί και εδώ την απλή φόρμα της αφήγησής του και αυτό είναι το δυνατό σημείο του.

Η Έλενα παίζει πολύ απλά, έτσι όπως «αρμόζει» σε μια γυναίκα της τάξης της. Η δουλειά της είναι να υπηρετεί και αυτό το κάνει με το καλύτερο δυνατό τρόπο. Οι κινήσεις της είναι μετρημένες και ζει στο περιθώριο των ζωών των ανθρώπων που συσχετίζονται με αυτήν. Οι μικρές διαφορές στις συμπεριφορές των δικών της είναι αυτές που ξεδιπλώνουν το χαρακτήρα της. Η καλή Έλενα μπορεί να μεταμορφωθεί σε μια κακή Έλενα, όταν όμως υπάρχει κάποιο κίνητρο. Αυτό είναι η βοήθεια που περιμένει ο γιος της και η οικογένειά του από αυτήν.

Η οικογένεια για την Έλενα έχει κεφαλαιώδη σημασία για αυτήν. Μέσα σε αυτήν ξεδιπλώνεται ο εσωτερικός κόσμος του χαρακτήρα της. Μέσα από αυτήν μπορούμε να δούμε το πραγματικό της πρόσωπο. Ακόμη, μέσα στην οικογένεια και τη συνύπαρξη μπορούμε να βρούμε τις αντιδράσεις των άλλων και να ανακαλύψουμε τις ψηφίδες του χαρακτήρα τους. Με άλλα λόγια, αυτό το περιθώριο, η Έλενα, είναι αυτό που οριοθετεί τους άλλους χαρακτήρες. Είναι το κύριο σημείο που θα μας αφήσει να φτιάξουμε ένα ψηφιδωτό από μικρούς και μεγάλους χαρακτήρες που θα είναι τελικά η εικόνα της ρώσικης κοινωνίας στις μέρες μας.

Ο φακός παρακολουθεί την Έλενα και το γηραιό σύντροφό της, στις κινήσεις τους, στην πόλη, στα προάστια, στο γυμναστήριο, στο νοσοκομείο, έχουμε έτσι την ευκαιρία να σχηματίσουμε μια καλή εικόνα της κοινωνίας που έχει πλέον αναπτυχθεί στη Ρωσία. Οι κοινωνικές αντιξοότητες, οι αντιθέσεις, κυρίως ταξικές, το χάσμα των γενεών, η έλλειψη επικοινωνίας, η αντίθεση του παλιού με το νέο τρόπο ζωής, τόσο μέσα στην οικογένεια του γιου της Έλενας όσο και μεταξύ του συντρόφου της με την κόρη του, είναι μια καλή εικόνα μια Ρωσίας που όλο αναπτύσσεται, χάνει όμως αυτό το χαρακτήρα που είχε παλιά, ιδίως την πνευματικότητά της.

Κορυφαίο σημείο της ταινίας είναι η μεταστροφή της Έλενας, όταν αυτή αποφασίζει να σκοτώσει το σύντροφό της, μετά από μικρές και συνεχιζόμενες αντιδράσεις της που μας δείχνουν την πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ τους, η οποία εστιάζεται στην άρνηση του συντρόφου της να βοηθήσει το γιο της οικονομικά. Τελικά θα κάψει τη διαθήκη, θα πάρει το σπίτι του και θα μείνει πάλι στο περιθώριο, σε ένα οικείο της όμως περιβάλλον που της αρέσει να ζει. Σε αυτό το σημείο έχουμε μια καταπληκτική εικόνα του ανθρώπου-θύματος και της αγιοποίησής του, έτσι όπως το βλέπουμε σε πολλές παλιές ρώσικες αφηγήσεις (Τολστόι κ.ά.) ή σε παλιές ταινίες της χρυσής εποχής της σοβιετικής κινηματογραφίας (Αϊζενστάιν, Κουλέσοφ, Παρατζάνοφ, Πουντόβκιν κ.ά.), συναντάμε τις γλαφυρές και ρομαντικές αφηγήσεις σε ένα σύγχρονο και αλλοτριωτικό περιβάλλον.

Η ταινία κρατά αργούς ρυθμούς για να αναπτύξει με απόλυτη ακρίβεια τους κεντρικούς χαρακτήρες και τις συμπεριφορές τους. Με ανάλογο τρόπο με την «Επιστροφή», αφήνει κάποια σημεία στους συνδέσμους των χαρακτήρων που δεν τα διευκρινίζει. Εμείς θα πρέπει να τα συμπληρώσουμε και να συνεισφέρουμε στην ολοκλήρωση της ιστορίας. Αυτή η ιστορία όμως είναι η οικουμενική ιστορία μιας Ρωσίας που μας ανήκει, όχι απαραίτητα η «πραγματική» -αυτή η «πραγματική» ίσως δεν υπήρξε και δε θα υπάρξει ποτέ-, αυτή που πηγάζει από τον εσωτερικό μας κόσμο. Αυτή, άλλωστε, η επικοινωνία είναι που κάνει την ταινία ένα σπουδαίο γεγονός.

Γιάννης Φραγκούλης http://greeceactuality.wordpress.com

CAFE DE FLORE του Jean-Marc Vallée.



Cafe de Flore